Kürtler Hakkında Bilinmeyen 10 Bilgi
1 Kürtlerin Ataları: Gutiler
Tam tarihi bilinmeyecek kadar eskiye dayanan kürtlerin artık bugün çoğu ırkın olduğu gibi heterojen olduğuna inanılır, fakat asıl ataları dünyanın en eski halklarından biri olan, bugünkü Irak ve İran sınırlarında bulunmuş Zagros Dağları’ndaki göçerkonar Gutiler’dir.
Araştırmacılar kürt ırkı hakkında birçok farklı teori ortaya koysa da buluşulan en ortak nokta Mezopotamya ile başlar.
Her şeyden önce Mezopotamya’da Sümerler, Akadlar ve Gutiler vardı.
M.Ö. 3000’de yani günümüzden 5 bin yıl öncesinde Sümerlerle eş zamanlı yaşadıkları sıralarda Gutiyum adında büyük bir şehir kurmuşlardır.
Egon von Eickstadt,Türkler Kürtler İranlılar,sayfa 57
http://www.wiki-zero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvR3V0aWxlcg
Sümerler ve Akadlar bilime, Gutiler ise bulundukları topraklara hükmetmeye ve topraklarını genişletmek için savaşmaya odaklanırdılar.
Gutilerin kalıntılarına bakan arkeologlar hiçbir dine inanmadıklarını düşünmektedirler.
M.Ö 2154 yılında Akad İmparatorluğunu yıktılar. Ardından Zagros Dağlarından inerek Kuzey Mezopotamya’da birkaç kuşak boyunca Sümer Hanedanlığını ele geçirip hükmettiler.
Eller, Jack David. Kürt tarihi ve Kürt kimliği. sayfa 153
Bu sayede Gutiler Sümerlerden öğrenerek daha barışçıl, daha bilime dayalı bir toplum olmaya başladılar.
Gutiler 125 yıl boyunca bu bölgeleri yönetmelerinin yanı sıra Babil ve Dicle nehirlerinin de doğusuna hükmetmişlerdir, fakat ardından kendi içlerinde yaşadıkları ayrılıkları fırsat bilen Ur Devleti tarafından varlıklarına M.Ö. 2120 yılında son verilmiştir.
Guti halkının yazılı bir dili olmadığından bugün haklarında ulaşılan tüm bilgiler düşmanları Sümerler tarafından yazılı olarak bırakılan tarihi eserlere dayanmaktadır.
Sümerler yazıtlarında bu halkı mutsuz ve saldırgan dağ insanları olarak tasvip ederler.
Akad Kralı Naram Sin ise Gutilerden şöyle bahsetmiştir: “...onlar dağların arasında büyüdüler, güçlendiler, boy pos kazandılar...”
Günümüzde Kürt tarihi hakkında yeteri sayıda kaynak bulunmamasının asıl nedeni de budur. Yazılı eserleri olmayan halklar başkaları tarafından anlatılmak zorunda kalırlar.
http://www.wikiwand.com/en/Gutian_language
http://www.wiki-zero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvR3V0aWFuX3Blb3BsZQ
2 Kürtlerin Ortaya Çıkışı ve Kürt Kelimesinin anlamı
Kürt isminin nereden geldiği hakkında farklı teoriler vardır. Bir teoriye göre, kürt kelimesi Orta Farsça’da göçebe, çadırda yaşayan anlamına gelen “kwrt” kelimesinden türemiştir. Müslümanların Persleri fethinden sonra bu kavram arapçaya “kurd” olarak adapte olmuştur.
Ortadoğu uzmanı eğitimci Dr. Honigman’a göreyse Kürt kelimesi kürtlerin ataları olan Guti kelimesiyle aynıdır ve Guti, Kurti adının iranize şekliyle telaffuz edilişidir.
http://www.swartzentrover.com/cotor/Bible/Timelines/Babylon/Gutium.htm
En çok kabul gören teoriye göre ise kürt kelimesi,Sümerlilerin kendi dilleri ile birlikte kullandığı Akkad dilinden gelen “Kar-da-ka” “kar-daKI-ka” kelimesinden gelmektedir. Bu kelime “ ‘Karda’ diyarı” anlamına gelir. Buradaki “Karda” kelimesi ise savaşçı dağ adamı anlamındadır.
Karda diyarı denilen yer günümüzde Van gölünün güneyine denk gelmektedir ve bu teoriye göre Kürtlerin kökeni buraya dayanmaktadır.
https://www.scirp.org/journal/PaperInformation.aspx?PaperID=49273
https://www.theapricity.com/forum/archive/index.php/t-171145.html
Başka kaynakların ise kürtlerin, Kürt adı altında yaşadığını kabul ettiği ilk yer İran’ın kuzeybatısında yer alan Urmiye gölüdür.
http://www.wiki-zero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvS8O8cnRsZXI
3 İslamiyet Öncesi İnanışları
Ataları gutiler muhtemelen hiçbir dine inanmıyorlardı, ilk kürt devleti Mitanni krallığında çok tanrılı inanç vardı, Kürtlerin İslamiyet'ten bir önceki dini ise MÖ 550 yılında Persler tarafından kürtlere aktarılan Zerdüştlük’tü.
Zerdüştlük günümüzden 3500 yıl önce bir peygamber olduğu iddia edilen Zerdüşt tarafından İran’da doğan dünyanın en eski tek tanrılı dindir ve zerdüştlük felsefesine göre su, toprak ve ateş kutsaldır.
İnsanlar ateşe, aydınlığa veya Güneş’e bakarak ibadet ederlerdi. Ateşi yüceltirlerdi, Güneş’e tapmazlar, onu kıble olarak kabul edip yönelerek dua ederlerdi.
Zerdüşt dinine mensup kişilerin ölüleri akbabalar için açıkta bırakılır ve başlarında bir zerdüşt rahibi bulunur. Akbaba ölünün önce sağ gözünü yerse kişi cennete, sol gözünü yerse cehenneme gidecek demektir.
Bu dinin kalıntılarını kürt isimlerinde bulabiliriz.
Boyce, Mary (2001). Zoroastrians: Their Religious Beliefs and Practices. Psychology Press
https://www.britannica.com/biography/Zarathustra
The Esoteric Codex: Zoroastrianism
http://www.wiki-zero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly90ci53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvS8O8cnRsZXI
4 İslamiyeti Kabul Etmeleri ve İslama Katkıları
Kürt Zerdüştler tek tanrılı bir dine inandıkları için islamiyeti kabul etmeleri çok zor olmamıştır. Bu sayede Arapların müslümanlığı yaydığı ilk millet kürtlerdir.
Anu Leinonen, “Unity or Diversity? Turkish Nationalism, Kurds, and the Turkish Mainstream Press”
Martin van Bruinessen, "The Kurds and Islam"
Kürtlerin müslüman olması Hz.Muhammed döneminde Caban el-Kurdi ve oğlu Meymun el-Kurdi adındaki sahabelere dayanır. Bu iki sahabe müslüman olan ilk kürtlerdir. Ancak kürtlerin kitlesel olarak islamiyete geçmesi 637-642 li yıllarda Hz.Ömer döneminde başlamıştır.
Ve Caban el-Kurdi Hz.Muhammed tarafından, ‘Bazen’ bölgesine atanan ilk vali olmuştur.
1. Alusî, İbn Hacer'in el-İsabe fit'-Temyizi's-Sahabe (Cabân"maddesi) adlı eser
2. bk. Hayati Ülkü, İslam Tarihi,
3. bk. Abdullah b. Mübarek, ez-Zuhd,-mukaddime
5 Türkler ve Kürtler
Türkler ve Kürtlerin ilk etkileşimleri Malazgirt Meydan Muharebesindedir.
1071 yılında, Türklerin Anadolu’ya girmesini sağlayan Malazgirt Meydan Muharebesinde Kürtlerin önemli bir katkısı olmuştur. Bizans imparatorluğunun asker sayısı 70.000-75.000 iken Büyük Selçuklu Devletinin asker sayısı 20.000-30.000 civarındaydı. Kürtler bu sayının yarısına yakın olan 10.000 askerle Büyük Selçuklu Devletine yardım etmiş, Bizanslıların yenilgiye uğramasında rol almışlardı.
Malazgirt Savaşı'nda Kürtlerin rolüyle ilgili en önemli bilgi 13. yüzyıl yazarlarından Sıbt İbnü'l-Cevzi’nin Mir’atü’z-zeman fi Tarihi’l-âyan isimli eserinde şu şekilde geçer:
"Az önce 10 bin Kürt de Sultan'a katılmıştı. Bununla beraber (sultan) Tanrı'dan sonra buyruğundaki 4 bin kişilik hassa askerine güveniyordu"
https://m.bianet.org/bianet/tarih/189353-malazgirt-te-selcuklu-ordusunda-kurtler-var-miydi
https://www.timeturk.com/malazgirt-te-kurtlerin-rolu-neydi/haber-51049
Kürt tarihinin bir diğer önemli olayı ise Çaldıran Meydan Muharebesidir.;
Kürtler Safevi hükümdarı Şah İsmail’in Osmanlı’nın doğusundaki toprakları için bir tehdit olduğunu Sultan Selim’e bildirmişler, Şah İsmail’i Osmanlı’yla beraber yenilgiye uğratmışlar, ve Safevi boyunduruğundaki kürtler kurtulup Osmanlı topraklarına katılmışlardır. O günden sonra Osmanlı İmparatorluğu, Kürtleri her zaman güvenebileceği bir halk olarak bilmiş, onları müttefik kabul etmiştir ve bu olaydan sonra Kürtlerin kaderi her zaman Türklerin yanında olacak şekilde değişmiştir.
https://muradciwan.com/2014/12/14/caldiran-savasi-ve-sonraki-gelismelerde-kurtlerin-rolu/
6 Nüfus (Bugün Kürtler)
Şu an dünyadaki toplam kürt popülasyonu 2017’de yapılmış CFR tahminlerine göre 35 milyonla 45 milyon arasındadır. Bunların yaklaşık olarak 14.5 milyonu Türkiye’de, 8 Milyonu İran’da, 5.5 milyonu Irak’ta ve 2 milyondan daha azı Suriye topraklarında yaşamaktadır.
Yakın zamanda Suriye’deki iç savaştan dolayı yapılan göçler sebebiyle Almanya’daki Kürt nüfusu 1.5 milyonu bulmuştur.
Suriye’de halen devam eden savaş nedeniyle Kürtler sadece Almanya’ya değil, dünyanın her bir tarafına göç etmek zorunda kalmıştır.
https://www.cfr.org/interactives/time-kurds#!/?cid=soc-at-the_time_of_the_kurds-infoguide
http://www.wiki-zero.co/index.php?q=aHR0cHM6Ly9lbi53aWtpcGVkaWEub3JnL3dpa2kvS3VyZGlzaF9wb3B1bGF0aW9u
7 Semboller ve Kültür
Tarihte zerdüştlüğün de etkisinde kalarak sarı rengini ve güneş sembolünü bayraklarında kullanmışlardır.
Güneş ve ateş Kürtlerin her zaman değer verdiği, el üstünde tuttuğu kavramlardır. Bunun sebebini de dinlerinde ve yaşam şekillerinde bulabiliriz.
Her milletin de bir hayvan sembolü olduğu gibi, örneğin Türklerin sembolü kurttur, Ruslarınkisi ayıdır, kürt halkının hayvan sembolü ise vikipedi’de de geçtiği üzere kartaldır.
Kartal aynı zamanda kürtlerin en eski dinlerinden biri olan Yarsanizmin de sembollerinden biridir.
Bir diğer kürt hayvan sembolü ise kınalı kekliktir.
Kartal uzun ömür, güç ve asaleti, kınalı keklik yoğun ve karşılıksız sevgiyi temsil eder.
https://en.wikipedia.org/wiki/Flag_of_Kurdistan
https://en.wikipedia.org/wiki/National_symbols_of_the_Kurds
8 Kültür ve Sanat (çizimler bu maddeye ait)
Kürt edebiyatı, yazılı bir şekilde olmasa da halk arasında, ağızdan ağıza dolaşarak yerini korumaktadır. En önemli Kürt sanatçılardan biri olan Ahmed-i Hani’nin Mem û Zîn isimli eseriyse kürt edebiyatının en önemlisidir.
Mem adındaki, ‘Alan’ aşiretinin mensubu genç bir kürt çocuğu, Botan şehrinin valisinin kızı olan Zîn’ e aşık olur. Bu iki genç aşık bir Nevruz günü tanışırlar. İkilinin birlikte olmasını kıskanan ve Zîn’i kendi çıkarları için isteyen, Valinin sağ kolu Beko , her zaman Mem’i kötüler, Zîn için daha iyi bir aday olduğunu anlatır babasına. Beko uzun uğraşlar ve karmaşık bir komplonun ardından Mem’i öldürtür ve bu haberi duyan Zîn, Mem’in mezarının başında yas tutarken hayatını kaybeder. Zîn de sevgilisi Mem’in yanına gömülür. Beko’nun Mem’in ölmesindeki rolü ortaya çıkınca, Mem’in en yakın arkadaşı Tacdîn de Beko’yu öldürür. Beko öldükten sonra bile kendini Mem ile Zîn’in arasına gömülmesini sağlar, onları ölümün bile yan yana getirmesini engeller.
Ahmad Khani “Mem-u zin” isimli eser
9 Kürtçe
Kürtçe Hint-Avrupa dil ailesinin, Hint-İrani kolunun kuzeybatı İrani grubuna aittir, Ortadoğu'da Arapça, Türkçe ve Farsça'dan sonra en çok konuşulan 4.dildir. Birçok farklı lehçeden oluşur, örneğin farklı coğraflayarda yaşayan kürtlerin konuşmaları birbirleri tarafından %100 anlaşılamaz.
Türkiye'de konuşulan Kürtçe büyük oranda Kurmancidir. Ayrıca bölgelere göre değişik şiveleri vardır.
Günümüzde çeşitli ülkelerdeki kürtler Latin, Arap ve Kiril alfabelerini kullanmaktadırlar.
Windfuhr, Gernot: The Iranian languages. Routledge Language Family Series. 2009 (sayfa 587)
10 En Çok Kullanılan Kürtçe İsimler ve Anlamları
Kürt isimleri genellikle dağ ve doğayla ilgili olmasının sebebi yaşadıkları mezopotamya bölgesinin dağlık alanlardan oluşmasıdır.
(dağ arkaplanında isimler)
Erkek isimlerinden bazıları şu şekildedir.
Ciwan: Genç, delikanlı
Arjen: Ateş parçası
Berzan: Rehber anlamına gelse de taşın ustasıdır, taşın ustası denmesinin sebebi her şeyin, taşın bile ustası olmasıdır.
Şiwan: Çoban
Rojhat: Güneşin doğumu
Kadın isimlerinden bazıları şu şekildedir.
Rojda: Gün doğumu
Heval: Arkadaş
Zozan: Yayla
Berivan: Dağ çileği
Şerna: Kötülüğe hayır
Kaynak ve Video:Ruhi Çenet https://www.youtube.com/watch?v=SQDG7AdPYww